Depremden ders çıkmadı: İstanbul şişti, Kırşehir küçüldü

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) yayımladığı “İl Bazında Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH), 2024” verileri, Türkiye ekonomisindeki büyümenin coğrafi olarak son derece dengesiz ilerlediğini bir kez daha ortaya koydu. Büyükşehirlerde yoğunlaşan ekonomik genişlemeye karşın, birçok Anadolu kentinde ekonomik daralma yaşanması dikkat çekti. İstanbul, 13 trilyon TL’yi aşan GSYH’siyle ülke ekonomisinin yaklaşık yüzde 29,2’sini tek başına üretirken; Ankara yüzde 10,5, İzmir ise yüzde 5,7’lik payla bu merkezî yapıyı pekiştirdi. Buna karşılık, çok sayıda il ulusal gelirden yalnızca sınırlı bir pay alabildi. KÜÇÜLME YAŞAYAN İLLER VE KIRŞEHİR GERÇEĞİ 2024 verilerinin en çarpıcı başlıklarından biri, bazı illerde görülen belirgin ekonomik küçülme oldu. En yüksek daralma yüzde 7,9 ile Erzincan’da yaşanırken, Kırşehir yüzde 5,7’lik küçülme oranıyla ikinci sırada yer aldı. Bilecik’te ise ekonomi yüzde 2,4 oranında daraldı. Özellikle Kırşehir’de yaşanan bu gerileme, tesadüfi ya da geçici bir dalgalanma olarak değil; uzun süredir biriken yapısal sorunların sonucu olarak değerlendiriliyor. Kentin üretim ve istihdam kapasitesinin sınırlı kalması, büyük ölçekli sanayi yatırımlarından yeterince pay alamaması ve katma değerli sektörlere entegre olamaması, küçülmenin temel nedenleri arasında gösteriliyor. HIZLI TREN VE SANAYİ ALTYAPISI EKSİKLİĞİ BELİRLEYİCİ Uzmanlara göre Kırşehir’in ekonomik olarak geriye düşmesinde, hızlı tren (YHT) gibi stratejik ulaşım projelerinin il dışından geçirilmesi kritik bir rol oynadı. Türkiye genelinde sanayi yatırımlarının büyük ölçüde hızlı tren hatları, lojistik merkezler ve ana ulaşım koridorları etrafında kümelendiği dikkate alındığında, Kırşehir’in bu ağların dışında bırakılması ilin rekabet gücünü ciddi biçimde zayıflattı. YHT hattının Kırşehir’i pas geçmesi; sanayi, lojistik, ticaret ve hizmet sektörlerinde yeni yatırımların önünü keserken, mevcut işletmelerin de ölçek büyütmesini zorlaştırdı. Ulaşım altyapısındaki bu eksiklik, Kırşehir’in çevre illerle ekonomik entegrasyonunu sınırlayan temel faktörlerden biri olarak öne çıkıyor. ANADOLU’NUN KAYBEDEN İLLERİNDEN BİRİ Kırşehir’in yaşadığı küçülme, yalnızca yerel bir ekonomik sorun olarak değil; Anadolu kentlerinin yatırım politikalarındaki eşitsizlikten nasıl olumsuz etkilendiğinin somut bir örneği olarak değerlendiriliyor. Marmara Bölgesi’nde yoğunlaşan sanayi, finans ve hizmet yatırımlarına karşın; Kırşehir gibi orta ölçekli iller, hem ulaşım hem de sanayi altyapısında geri planda bırakılıyor. Kişi başına gelir verileri de bu tabloyu destekliyor. İstanbul’da kişi başına düşen GSYH 802 bin TL seviyesine ulaşırken, Kırşehir Türkiye ortalamasının altında kalmaya devam ediyor. Bu fark, bölgesel gelir uçurumunun derinleştiğini açık biçimde gösteriyor. BÜYÜME VAR, AMA KIRŞEHİR YOK 2024 GSYH verileri, Türkiye ekonomisinin nominal olarak büyüdüğünü ancak bu büyümenin her il için geçerli olmadığını ortaya koydu. Deprem sonrası yeniden yapılanma harcamalarıyla büyüyen bazı illerin aksine, Kırşehir gibi sanayi ve ulaşım altyapısından yoksun kalan kentlerde ekonomik küçülme yaşanması dikkat çekti. Uzmanlar, hızlı tren, organize sanayi, lojistik merkez ve üretim odaklı yatırımların Kırşehir’i kapsayacak şekilde yeniden planlanmaması halinde, ilin ekonomik olarak daha da geriye düşebileceği uyarısında bulunuyor. Kırşehir örneği, kalkınmanın yalnızca rakamsal büyüme değil, adil ve dengeli yatırım dağılımı ile mümkün olabileceğini bir kez daha gözler önüne seriyor. UZMAN UYARILARINA RAĞMEN TERSİ YÖNDE BİR SÜREÇ 6 Şubat depremlerinin ardından, başta şehir plancıları, iktisatçılar ve afet riskleri üzerine çalışan uzmanlar olmak üzere çok sayıda akademik ve meslek örgütü, İstanbul merkezli sanayi ve yatırım yığılmasının ciddi bir yapısal risk oluşturduğuna dikkat çekmişti. Uzmanlar, olası bir büyük Marmara depremi karşısında ekonomik kırılganlığı azaltmak amacıyla, sanayi yatırımlarının Kırşehir gibi Orta Anadolu illerine yönlendirilmesi gerektiğini vurgulamıştı. Ancak TÜİK’in 2024 il bazlı GSYH verileri, bu uyarıların hayata geçirilmediğini; aksine tam tersi bir eğilimin güçlenmeye başladığını ortaya koydu. Veriler, İstanbul’un ekonomik ağırlığını daha da artırdığını, buna karşılık Kırşehir gibi orta ölçekli Anadolu illerinin ekonomik olarak gerilediğini gösterdi.